Max Weber
Bürokrasi Modeli; Bu yaklaşım, sanayileşen ve gelişen sanayi toplumunda eski tip örgütlemenin yeterli olmadığı, yerine ideal örgüt yapısı olan bürokrasinin geçmesi gerektiği düşüncesinden kaynaklanmıştır.
Sosyal ve Ekonomik Örgüt Teorisi (The Theory of Social and Economic Organization) adlı ilk kez 1921 yılında Almanya’da yayınlanmıştır.
Weber, bürokrasiyi kırtasiyecilik anlamında değil, yönetenlerin yönetim gücünü yasal yetkiye dayandırdıkları nesnel, yazılı kurallara uygun ideal bir yönetim yapısı olarak ele almıştır. Söz konusu yaklaşımın temel özellikleri; iş bölümü, açıkça tanımlanmış hiyerarşi, ayrıntılı kural ve kaideler kişilere göre değişmeyen ilişkilerdir.
Max Weber’in üzerinde durduğu bürokrasi modeli, günlük dilde kullanılan “işlerin yokuşa sürülmesi”, “geciktirilmesi” anlamının tam aksine, etkinlik açısından ideal bir organizasyon yapısını gösterir.
Bürokrasi yaklaşımı da kendisinden önceki yaklaşımlara benzemektedir. Bir takım ilkelerin uygulanması ve izlenmesi ile, işletmelerde etkin, ideal, şahsa göre değişmeyen rasyonel bir organizasyon yapısı oluşacaktır.
Weber’in görüşlerinin temel noktaları şunlardır;
- Örgütte, her çalışanın yetki ve sorumluluklarının açıkça saptandığı bir işbölümü anlayışı egemen olmalıdır.
- Yetki ve sorumlulukların belirli bir hiyerarşik anlayışa uyumlu olarak tanımlanması gerekmektedir.
- Yetki ve sorumlulukları kapsayan bir kurallar sistemi oluşturulmalıdır.
- Belirli görevlere getirilecek olan kişiler belli stajlar ve eğitimler görmeli ve bu görev için gerekli teknik yeteneklere sahip olmalıdır.
- Yöneticiler sabit aylık ücretle çalışmalıdır.
- Yöneticiler yönettikleri örgütün sahibi olmamalıdır.
- Akılcı ücretlendirme/ödüllendirme/zorlayıcı önlemler geliştirilmelidir.
- Her alt mevki, bağlı olduğu üst mevki tarafından denetlenmelidir.
- Astlar, üstlerinin emirlerine, salt daha akılcı ve yasal olduğu için uymalı; kişisel özelliklere ve yeteneklere dayalı itaat yasaklanmalıdır.
- Hiyerarşi mevkiler arasında gerçekleşecek olan ilişkiler, yazılı iletişime dayandırılmalı ve kanıt olarak bu evraklar saklanmalıdır.
Max Weber Ön Koşulları
Weber, bürokrasinin ortaya çıkmasının ön koşulları olarak şunları sıraladı: yönetilen nüfusun büyüklüğündeki ve yoğunluğundaki artış, yürütülen idari görevlerin karmaşıklığındaki artış ve daha verimli bir idari sistem gerektiren bir parasal ekonominin varlığı.
Telgraf ve otomobil gibi iletişim ve ulaşım teknolojilerinin gelişmesinin bir sonucu olarak, daha verimli bir yönetim sadece mümkün olmakla kalmayıp halk tarafından da talep edildi. Bu değişime, artan bir demokratikleşme ve kültürün rasyonalizasyonu eşlik etti. Bu, tüm insanlara eşit davranan yeni bir idari sistem için halkın taleplerine yol açtı. Weber’in ideal bürokrasisi şunlarla karakterize edilir:
- Hiyerarşik organizasyon
- Sabit faaliyet alanlarına sahip tanımlanmış yetki sınırları
- Yazılı kurallar temelinde alınan ve bunlara kaydedilen eylem
- Uzman eğitimi almış bürokratik görevliler
- Tarafsız yetkililer tarafından uygulanan kurallar
- Bireyler tarafından değil, kuruluş tarafından değerlendirilen teknik niteliklere bağlı olarak kariyer gelişimi
