Dış Ticarette Temel Kavramlar

Dış Ticarette Temel Kavramlar

5 Mayıs 2021

Dış Ticarette Temel Kavramlar; İthalat, İhracat, İhracat rejimi, İhracatçı birlikleri, Kayda bağlı ihracat, Bedelsiz ithalat, Dâhilde işleme rejimi, Antrepo, A.TR dolaşım belgesi, Sınır ticareti, Serbest dolaşımdaki eşya, Hariçte işleme rejimi, Döviz, Kambiyo, Kambiyo mevzuatı, Efektif, Konvertible dövizler, Döviz alım belgesi, Döviz satım belgesi ve Döviz tevdiat hesabı olarak inceleyeceğiz. Bunların her birini bu makalede açıklayacağız;

1. İthalat

Dış Ticarette Temel Kavramlar ilk olanı ithalattır. İthalat, başka ülkelerde üretilmiş malların, ülkedeki alıcılar tarafından satın alınmasıdır. Dış alım da denilmektedir. İhracatın karşıtıdır ve onunla birlikte bir ülkenin dış ticaret dengesini oluşturur. İthalat, özel ya da tüzel kişilerce kamu iktisadi kuruluşları ya da devlet tarafından doğrudan yapılabilir.

Reklamlar

2. İhracat

Bir malın yabancı ülkelere döviz karşılığı yapılan satışına ihracat denir. Ürünün ihracata yönelik biçimde kaliteli ve uluslararası standartlara ve piyasa şartlarına uygun biçimde üretilmesinden, yurt dışında pazarlanması, reklam ve tanıtımının yapılması, dış satımının gerçekleştirilmesi, en uygun ambalaj ve nakliye biçiminin seçilmesi, ihracatçının ülkesindeki dış ticaret mevzuatını bilerek zamanında gerekli işlemleri tamamlaması ve ürünün istenilen yere zamanında teslimine kadar uzanan çeşitli aşamalardan geçerek gerçekleşir. Dış Ticarette Temel Kavramlar ikincisi ihracattır.

3. İhracat Rejimi

a) Gümrük ve Sair Mevzuatta İhracat İşlemleri

Türkiye’den yapılacak ihracat işlemleri, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun İhracat Rejimine ilişkin hükümler Başlıklı Dördüncü Ayırımının 150 ila 151 inci maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 642 ile 653 üncü maddeleri ve 06.01.1996 tarih 22515 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan 22.12.1995 tarih ve 95/7623 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren İhracat Rejimi Kararı’na dayanılarak hazırlanan İhracat Yönetmeliği, Tebliğ ve Türkiye’den yapılacak ihracatlara ilişkin olarak hazırlanan Genelge hükümleri ile düzenlenmiştir. Burada amaç, ihracatın ülke ekonomisi yararına düzenlenmesini, desteklenmesini, geliştirilmesini sağlamak ve ihracat işlemlerinde yetkili mercii ve uygulanacak esasları belirlemektir.

4. İhracatçı Birlikleri

İhracatçı Birlikleri, Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan ve Dış Ticaret Müsteşarlığı’na bağlı olarak çalışan meslek kuruluşlarıdır. İhracatçı Birlikleri; ihracatın geliştirilmesini, arttırılmasını ve ihracatçının ihracat ile ilgili konularda ihtiyaç duyduğu bilgi ve hizmetleri sağlamayı hedeflemektedir.

Ülkemizde 58 adet ihracatçı birliği bulunmaktadır. Bu çerçevede halen İstanbul, İzmir, Bursa, Ankara, Mersin, Antalya, Gaziantep, Denizli, Erzurum, Giresun ve Trabzon olmak üzere 13 Genel Sekreterlik bünyesinde 22 sektörde 58 İhracatçılar Birliği faaliyetini sürdürmektedir. Dış Ticaret Mevzuatına göre, ihracatçının, ihraç edeceği eşya ile ilgili ihracatçı birliğine üye olması zorunludur.

5. Kayda Bağlı İhracat

Kayda Bağlı İhracat listesi kapsamında yer alan malların ihracatında ihracatçılar, gümrük beyannamesi ile birlikte kayıt için ilgili ihracatçı birliklerine müracaat ederler. Birlikler onayladıkları gümrük beyannamelerine kayıt meşruhatı düşerek, gümrük idarelerine tevdi edilmek üzere ihracatçıya verirler. İhracatçılar, birliklerce kayıt meşruhatı düşülerek onaylanmış gümrük beyannamesi ile birlikte ihracatın yapılacağı gümrük idaresine müracaat ederler.

6. Bedelsiz İthalat

Bedelsiz ithalat; bedeli için döviz transferi yapılmadan yurt dışında elde edilen ve yurda getirilmesi mecburi olmayan dış kazanç ve tasarruflarla satın alınan bazı şahsi ve ticari mahiyette eşyanın yurda ithalidir. Bu ithalatta ödenmesi gereken bazı vergiler bulunmaktadır. Bu vergiler ithal anında gümrük idarelerince tahsil edilir.

7. Dâhilde İşleme Rejimi

Dahilde İşleme Rejimi serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın vergileri teminata bağlanmak suretiyle, Türkiye Gümrük Bölgesinde bir veya daha fazla işlem görerek, işlem görmüş ürünlerin elde edilmesi ve elde edilen ürünlerin ihraç edilmesinin esasına dayanan bir rejimdir. İhracatın gerçekleşmesi halinde daha önce alınan teminatlar veya alınan vergiler mükellefe geri verilmektedir.
Bu rejimin amacı Türk ihracatçısının dünya piyasa fiyatlarından ham madde temin etmek suretiyle ihracatı arttırmak, ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, ihraç pazarlarını geliştirmek ve ihraç ürünlerini çeşitlendirmek.
İhracatı yapılacak ürünün üretiminde kullanılacak ham maddeler, dünya piyasasından ithal edilmektedir. Ancak ithal edilecek hammaddelerin gümrük vergileri tahsil edilmemektedir. Bu vergiler yerine teminat alınmamaktadır. Süresi içinde söz konusu ürün üretilip, ihraç edilirse bu teminatlar kaldırılmaktadır. Söz konusu vergiler; gümrük vergileri, KDV ,resim ,harç, fon ve benzeri bütün mali yüklerin tamamını içermektedir. Uygulanan teminat sistemi iki farklı şekildedir; Şartlı muafiyet sistemi, Geri ödeme sistemi.
Şartlı muafiyet sistemi, serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde bir veya daha fazla işlem görmek üzere, gümrük vergileri ödenmeden ancak söz konusu vergiler teminata bağlamak suretiyle geçici olarak ithali ve bu eşyanın işlem görmüş ürün şeklinde ihracı halinde teminatın iade olunduğu dahilde işleme sistemidir.

8. Antrepo

Gümrüklenmiş ticari niteliğe sahip eşyaların konulduğu, gümrük mevzuatı vesair yasal düzenlemelerin uygulandığı kapalı veya açık alanlardır. Ticari nitelikli bir eşyanın üzerinde hak sahiplerinin sahip olma (mülkiyet) ile kullanım (tasarruf) hakları gibi iki önemli hakkı bulunmaktadır.

Kişiler uluslararası ticarete konu olan malın gümrüklenmesi ile birlikte; eşyanın mülkiyet haklarını üzerlerinde tutarlarken, gümrük vergisi, resim ve harçlar gibi borçları nedeniyle kamu idaresine (gümrük idaresi) tasarruf haklarını belirli süreliğine terk etmektedirler. Eşyanın üzerindeki vergi resim ve harçlar gibi kamuya olan borçları ödendiği zaman kamu üzerindeki tasarruf hakkını mülkiyet hakkına sahip olan kişiye devretmektedir. Bu nedenle kişiler kamusal borçlarını ödemedikleri takdirde eşyalar borç ödenene kadar kamu idaresinin gözetiminde antrepo adı verilen yerlerde depolanmaktadır. Söz konusu bu sürece ise antrepo rejimi adı verilmektedir.

9. A.TR Dolaşım Belgesi

Türkiye-Avrupa Topluluğu gümrük birliği uyarınca, işlenmiş tarım ürünleri de dâhil olmak üzere sanayi ürünlerinde serbest dolaşıma ilişkin hükümlerin uygulanması için gerekli koşulların yerine getirilmiş olması halinde, ihracatçının veya gümrük beyannamesini imzalamakla yetkili kanuni temsilcisinin talebi üzerine gümrük idareleri ya da bu idarelerce yetki verilmiş kuruluşlarca düzenlenen belgelerdir.

A.TR dolaşım belgesi ilişkili olduğu eşyanın gümrük birliğinde serbest dolaşımda olduğunu göstermektedir. Bu itibarla gümrük birliği kapsamındaki bir ülkeden gelen ancak A.TR dolaşım belgesi bulunmayan bir eşyaya üçüncü ülkelere uygulanan vergi oranları uygulanmaktadır.

Türkiye’de A.TR dolaşım belgeleri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından düzenlenmektedir.

A.TR düzenleyen ülkeler; Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Yunanistan.

10. Sınır Ticareti

Sınır ticaret merkezi (STM), ülkemizin yaşam standartlarının düşük ve işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu coğrafi bölgelerinde, ekonomik, sınai ve ticari faaliyetlere ivme kazandırılması, bölgedeki esnaf ve tacirler için komşu ülkelere ticaret merkezleri vasıtasıyla ticaret yapılarak ihracatın arttırılması ve vergi kolaylıkları sağlanarak il ihtiyaçları dâhiline ithalat yapılması imkânı veren münhasır bir ticaret modelidir.

11. Serbest Dolaşımdaki Eşya

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara ait hükümler saklı kalmak kaydıyla, serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutularak Türkiye Gümrük Bölgesine giren eşya ile üretiminde kullanılan girdilerin yerli olup olmadığına bakılmaksızın 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca Türk menşeli sayılan eşya serbest dolaşımda bulunan eşyadır.

Türkiye Gümrük Bölgesine gelen eşyanın serbest dolaşıma girişi; ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, eşyanın ithali için öngörülen diğer işlemlerin tamamlanması ve kanunen ödenmesi gereken vergilerin tahsili ve diğer mali yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile mümkündür.

12. Hariçte İşleme Rejimi

Serbest dolaşımda bulunan eşyanın daha ileri safhada işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici olarak Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere ihraç edilmesi ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin gümrük vergilerinden tam veya kısmi muafiyet uygulanmak suretiyle ve ikili veya çok taraflı ticaret anlaşmaları çerçevesinde bazı işlem görmüş ürünler için konulmuş veya konulacak olan gümrük vergi muafiyeti içeren hükümler saklı kalmak kaydıyla yeniden serbest dolaşıma girmesi ve standart değişim sistemi kapsamında ithali ile ilgili faaliyetleri kapsar.

13. Döviz

Yabancı ülkelerdeki paralara döviz denilmektedir. Herhangi bir ülkenin parasını, başka bir ülkedeki para birimine dönüştürmeye ise döviz işlemi diğer bir adıyla kambiyo işlemi adı verilmektedir. Kelime Türkçe ’ye Fransızcadaki ‘devise’ den gelmiştir. Genel olarak anlamına bakıldığında da milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme aracının tamamına verilen isimdir. Döviz, ekonomik açıdan bakıldığında iktisadi anlamda bir mal niteliğine sahiptir.

14. Kambiyo

Kambiyo, en genel anlamıyla ‘’Ticari Senet’’ olarak bilinmektedir. Para yerine geçen ve ödeme aracı olarak kullanılabilen her türlü bono, çek, poliçe ve diğer menkul kıymetler anlamında kambiyo olarak tanımlanabilir. Kelime anlamıyla kambiyo, nakit para veya para yerine geçen her türlü araç ve senetlerin alım ve satımını ifade eder.

15. Kambiyo Mevzuatı


Kambiyo Mevzuatında üç kurum önem kazanır;

  • Hazine Müsteşarlığı,
  • TC. Merkez Bankası
  • Bankalar


Kambiyo Mevzuatı kapsamında, İhracatçı, (İhraç karşılığı yurda getirdiği bedeli DAB karşılığında bankalara satmakla yükümlüdür.) Yurda getirdiği bedeli gümrük beyannamesi yoluyla ispatlayıp DAP’a bağlar.

16. Efektif

Bankacılıkta, çek ve benzeri senetler dışında kağıt ve madeni para. Türkçede genellikle kambiyo işlemlerinde kullanılmaktadır. Döviz ihtiyacı olan birisi çek ve poliçe yerine bunu banknot olarak alırsa döviz efektiftir.

Efektif sözü sermaye ile kullanıldığında fiilen ödenmiş ve işte kullanılan döner sermaye miktarı göz önüne alınır. Halk dilinde “nakit para” karşılığı olarak kullanılır.

Efektif fiyat: Alıcı tarafından alış-veriş esnasında bil fiil ödenen bedel olarak isimlendirilir. Üreticinin malını piyasaya sürerken umduğu fiyat virtüel fiyattır. Malın el değiştirmesi sırasında alıcının ödediği fiyat ise efektif fiyattır.

Efektif talep: Talep kişinin istek ve ihtiyaçlarını karşılama arzusu olarak tarif edilirse bu arzunun satın alma gücü ile desteklenmesi, yani fiiliyat haline gelmesine de efektif talep denir.

17. Konvertible Dövizler

Serbestçe başka ülke paralarına çevrilebilen dövizlere denir. Konvertibilite döviz dışında altın için de geçerli olabilir. Bir ülke parasının konvertibl olması birtakım şartlara bağlıdır. Bu şartlar arasında, ani ihtiyaçları karşılayacak düzeyde altın ve döviz rezervine sahip olma, istikrarlı bir iç fiyat yapısına sahip olma, serbest kambiyo ve döviz kuru politikaları yürütüyor olma sayılabilir.

18. Döviz Alım Belgesi

Bankalar ve döviz büroları tarafından düzenlenebilen evraklardır. İhracatçı satış işlemini gerçekleştirip, bankadan parasını alırken bankaya gümrük çıkış beyannamesini ibraz eder. Sonrasında banka beyannameye istinaden müşterinin dövizini ilgili kurdan TL’ye geçer. TL’ye geçerken yaptığı işlem esnasında döviz alım belgesini müşterisine verir. Bankaların kambiyo servislerinde bu belge DAB adı ile de bilinir.

Döviz alım belgesi de tıpkı GÇB gibi çok önemli bir evraktır. Eximbank veya TCMB ihracat işlemi sırasında ithalatçının finanse edilmesini önlemek için [ Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinden yapılan ihracatta para bedelinin, ülkenin iktisadi dengesi için 6 ay içinde gelmesi şart koşulmuştur, yani vadeli satış yaparken 6 aydan fazla vade yapılamaz ] bu evrakları ihracatçıdan isteyebilir.

19. Döviz Satım Belgesi

Bankalar ve döviz büroları tarafından düzenlenebilen bir evrak. Bankacılar ve finansçılar arasında DSB olarak da bilinir.

İthalatçı ithalat işlemini gerçekleştirip veya gerçekleştirmeden ön ödeme yapacak ise, bankada bulunan TL’sini önce dövize geçer ve ödemesini gönderir. Bu satış işlemi esnasında oluşan belgeyi banka müşterisine sunar.
Eski kambiyo mevzuatında [80- 90 yılları arası] , ithalatın gerçekleştirilmesi için bankadan döviz alınması zorunlu idi. kambiyo mevzuatı değiştiği için döviz satım belgesi eski değerini kaybetmiştir. Artık müşteri kasasında döviz bulundurabildiği için bankadaki hesabına döviz yatırabiliyor.

20. Döviz Tevdiat Hesabı

Yurt içinde ve yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler adına hiçbir kısıtlamaya tabi olmaksızın bankalarda vadeli veya vadesiz TL veya döviz tevdiat hesabı açılabilir. Döviz tevdiat hesapları, T.C. Merkez Bankası’nca alım satım konusu yapılan konvertibl (Dönüşebilen: yurdumuzda para birimlerinin birbirine çevrimi olarak adlandırılır. Merkez Bankası’nın belirlediği paralar “konvertibl para” olarak adlandırılır ve sadece o para döviz büfelerinde ya da bankalarda değiştirilir.) dövizlerden müracaat edilen bankaca kabul edilenlerle açılır.

Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Karar ve buna ilişkin tebliğler uyarınca bankalar tarafından gerek yurt içinde yerleşik gerek yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler adına konvertibl dövizler üzerinden açılabilen Döviz Tevdiat Hesabı pasif nitelikte olup, sabit fiyat üzerinden hareket görür.

Muhasebe de her dönem sonu, hesap bakiyesi devalüasyon (Fransızcadan Türkçe ‘ye geçmiştir. Değerlendirme anlamına gelir. Türk parasının yabancı paralar karşısında değer kazanması.) işlemine tabi tutularak, Türk parasına dönüştürülür. Bu hesabın izlenmesi için hesap planında 301 vadesiz ve 311 vadeli ana hesapları ile bu hesaplara ait yardımcı hesaplar açılmış bulunmaktadır.
Böylece Dış Ticarette Temel Kavramlar incelenmiş olup her biri tek tek açıklanmıştır. Dış Ticarette Temel Kavramlar, dış ticaret için vazgeçilmez derece önemlidir.

Makale Kategorileri:
Ekonomi ve Finans · Ticaret

Makale Yazarı - Yönetici

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir