1. Milletlerarası Ticaret Odası (ICC)
Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) ve Tahkim Divanı öncesinde; Milletlerarası ticaret odasının kuruluşu, birinci dünya savaşı döneminde tüccarların. Tacirlerin ve ticaret ağırlıklı çalışan insanların başta olan hükümetin veya imparatorluğun kural oluşturmalarını beklemeden kendi kurallarını ve disiplinlerini oluşturmaları durumu sonucu ICC kurulmuştur. 1919’da beş farklı ülkenin taciri tarafından oluşturulan yapı günümüzde 130 ülkeden binlerce üye ile devamlılığını sağlamaktadır. Bunlar hükümetten bağımsız bir uluslararası sivil topum kuruluşu olmuştur. Türkiye’nin ICC’ye kabulü veya kuruluşu;
‘1934 yılında kurulan Milletlerarası Ticaret Odası Türkiye Milli Komitesi (ICC Türkiye), Bakanlar Kurulu Kararı ile 1945 yılında “Milli” adını alarak yapılanmasını tamamlamıştır.’ (ICC Türkiye)
Bu süreçle oluşmuştur. ICC Türkiye’deki görevi ve işlerinin yürütülmesi 1950 yılında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğine verilmiştir.
ICC’nin önemli işlevlerinden birisi ise, uluslararası ticarette doğan anlaşmazlıklar veya kuralların ihlali söz konusu olduğunda bu uyuşmazlığın çözümüne yönelik yön veren kuruluşun kendisi olmasıdır. Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) ve Tahkim Divanı böylece Milletlerarası Ticaret Odası kurulmuş oldu.
2. Tahkim
Tahkim tarafların hukukun izin verdiği konularda çıkabilecek sorun veya problemlerin yani hukuki uyuşmazlıkların çözümü konusundan anlaşmaları ve bunun çözümü için hakem adı verilen kişiler tarafından çözüme kavuşturulması durumudur. Tahkim genellikle birden fazla unsuru içeren bir kavramdır. Bunlar; hakem sözleşmesi, tahkim yargılaması, hakem kararı, uyuşmazlığın doğduğu hukuki ilişki ve tahkim anlaşması gibi konuları inceler ve tenfiz eder.
3. Uluslararası Ticarette Tahkim Çeşitleri
3.1. Ad-Hoc Tahkim
Ad-Hoc tahkim türünde taraflar, herhangi bir tahkim kurumuna tabi olmaksızın, hakem veya hakem kurulunun oluşumunu kendileri belirlerler. Bu tür tahkimde taraflar, tahkimin daha fazla kendi kontrollerinde gerçekleşmesini istemektedirler. Taraflar arasındaki belirli bir olaya ilişkin olarak vücuda getirildiğinden, bu tür tahkime ad-hoc(geçici)tahkim denmektedir.
3.2. Zorunlu Tahkim
Bu tahkim türünde uyuşmazlığın çözümü için hakeme başvurma zorunluluğu kanundan doğmaktadır; Uyuşmazlıklar genel mahkemelerde görülmez, dava açılmaz uyuşmazlığın çözümü için ancak kanunun öngördüğü hakeme gidilir. Zorunlu tahkimde, tahkimi düzenleyen kanunlar, tahkime konu olacak uyuşmazlıkların çözümünde hakemlerin kimler veya hangi kurumlar olacağını, aynı zamanda bu hakemlerin görev ve yetkilerini belirlemiştir
3.3. Millî Tahkim-Yabancı Tahkim-Milletlerarası Tahkim
Milli tahkim, yerli olan veya uluslararası ticareti ilgilendirmeyen tahkimdir. Yabancı tahkim ise, ülke dışında topraklarda gerçekleşmesi mümkün olduğunda bu konuya girmektedir. Yani tahkim yabancı olduğunda verilen hakem kararı da yabancı olur ve tenfizine karar verilmesini mümkün kılar. Milletlerarası tahkim ise yabancılığa göre belirlenir.
3.4. İki Taraflı Tahkim-Çok Taraflı Tahkim
Genelde tahkimlerde iki taraf bulunur ve bu davalı ve davacı konumudur. Günümüzde bir proje üzerinden birden çok kurum veya kuruluşların yapmış olduğu ortaklık sonucu çıkabilecek uyuşmazlıkların tek tek ele alınması yerine hakemler kurulu tarafından tek bir mahkeme olarak ele alınabilmesidir. Bu madde ise yani çok taraflı tahkim durumu bu olaylarda söz konusu olmaktadır.
4. Milletlerarası Ticaret Odası Tahkim Divanı
Milletlerarası Tahkim Divanı, ICC tarafından 1923 yılında Paris’te kurulmuştur. Kuruluştan öte bu yıla kadar geçen zamanda dünyanın en eksi ve dava sayısı-çeşitliliği bakımından en büyük hakemlik kurumudur.
Tahkim divanı, uyuşmazlık mahkemelerinin işlenebilmesi için tahkim ve uzlaştırma kuralları çerçevesinde incelenmesini sağlayan idari bir organizasyondur. Tahkim divanının merkezi Paris olmasına rağmen dünya çapında ellinin üzerinde hakem dünyanın herhangi bir yerinde tahkim organize edebilmektedir.
4.1. ICC Tahkim Divanının İdari Yapısı
Tahkim divanının bir başkanı bir yardımcısı ve çeşitli milletlerden elli üyesi bulunmaktadır. Konsey divan başkanını seçerek başkan yardımcısını atamaktadır. Konsey, divan üyelerini ICC ulusal komitesine göre atamaktadır.
4.2. Tahkim Başvurusu
Tahkim davasının başlayabilmesi için ihtilaf konusu dava ile ilgili bilgileri ve hakemlerin atanmasıyla ilgili olan talebi içeren başvuruyu ICC’ye sunması gerekir. Talep idari işlem görmesi için 2000 $ ödenmelidir. ICC kamu veya özel sektör olsun tarafların yapmış olduğu sözleşmelerinde ICC standart tahkim maddesine yer vermeleri tavsiye edilir. ICC’nin birçok dilde yayımlandığı madde şudur;
4.3. Hakem Heyetlerinin Oluşturulması ve Heyetin Yetkisi
Genellikle anlaşmazlıklar bir veya üç hakem tarafından sonuca vardırılır. Eğer taraflar hakem sayısı üzerinde anlaşmazlığa düşerlerse dava bir adet Tahkim Divanı, birer adet de taraflarca atanacak üzere hakem tarafından ele alınır. Olur da taraflardan biri hakem atayamazsa, divan onun yerine hakem atar.
Taraflar istedikleri meslek grubundan veya listeden hakem seçme şartları yoktur. Taraflar, uygun gördükleri hakemi seçebilirler. Hakemleri divan seçerse 60’dan fazla ülkede bulunan ICC komiteleri hakem seçiminde yardımcı olabilirler.
Taraflar hakemleri seçerken ICC kurallara göre ikametgâh, milliyet gibi özellikleri inceler ve taraflara onaylayacakları hakemleri tavsiye ile onaylatır ve kendisi de onaylar. Taraflardan birisi hakemlerin tarafsızlığı veya hakemlik vasıflarının yeterli olmadığını divana yazılı olarak itirazda bulunabilir. Bunun üzerine divan tüm bilgiler doğrultusunda hakemler hakkında değerlendirme yapar.
4.4. Hakem Kararlarının Alınması
Hakem heyeti aldığı kararı normal şartlarda 6 ay içerisinde açıklayabilirken, Tahkim divanı bu süreyi gerektiğinde de uzatabilmektedir. Hakemlerin birden çok olduğu yerlerde kararlar oy birliğiyle alınırken, eğer oylamada eşitlik doğarsa veya kararsız kalınırsa hakemler heyetinin başkanı kararı alır. Alınan karar yazılır olmalıdır.
Hakemler aldıkları kararı resmiyeti kazandırmadan önce şekil ve düzeltmeler açısından divana gönderir. Bunun üzerine Divan kararı içeriğine ve biçimine göre inceler ve önemli bulduğu noktalarda, heyetin karar verme özgürlüğüne müdahale etmeden heyeti uyarabilir. Bu incelemenin amacı ise hakem heyetinin veya hakemlerin almış olduğu kararların doğruluğunu arttırmaktır.
ICC hakem heyetine geniş yetkiler vermiştir. Tarafların şikâyeti üzerine soruşturmayı genişletebilir, dokümanları isteyebilir, şahit dinleyebilir ve bilirkişi uzmanlık bilgilerine başvurabilmektedir.
4.5. Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi
Öncelikle alınan kararlara gönüllü uyulması ve iş birliğinde bulunulması gerekmektedir. Hakem kararları verildikten sonra tarafların kararı başka bir yere götürmeden eve ertelemeden uygulamasın istenmektedir. Eğer taraflar kararları gönüllü olarak uygulamazlarsa uluslararası sözleşmeler tenfizi zorunlu kılar.
4.6. Tahkim Masrafları
Tahkim masrafları hakemlerin ücretleri ve harcamaları, Tahkim Divanının idari masrafları, atanmışsa bilirkişi ücretleri, makul düzeydeki diğer harcamalardan oluşmaktadır.
5. Milletlerarası Ticaret Odası Milletlerarası Tahkim Divanı Tüzüğü
5.1. Görev
Milletlerarası Tahkim Divanı’nın görevi Milletlerarası Ticaret Odası’nın almış olduğu kuralları uygulamaktır. Divan bu amaç için tüm yetkilere sahiptir. Bu divan görevlerini yerine getirmek için MTO ve onun organlarından bağımsızdır.
5.2. Divanın Yapısı
Divan yapısı, divan, başkan, başkan yardımcıları, üyeler ve yedek üyelerden oluşmaktadır.
5.3. Atama
Divan başkanı MTO Dünya Konseyi tarafından seçilir. MTO Dünya Konseyi Divan Başkan Yardımcılarını Divan üyeleri arasından seçer veya atar. Atamalar yapıldıktan sonra Başkan ve Başkan Yardımcıları da dahil görev süreleri 3 yıldır.
5.4. Genel Kurul
Genel Kurul başkan tarafından yönetilir. Onun yokluğunda Genel Kurulu başkan yardımcılarından birisi yönetir. Genel Kurulda yapılan görüşmelerin en az altı üyenin mevcudu halinde gerçekleşebilir. Üyelerin oyun tek oy sayılırken, oturumu yöneten Başkan veya Başkan Yardımcısının oyu çift oy sayılır.
5.5. Komiteler
Divanın yetkilerinden biri komite kurabilmesidir. Birden fazla komite kurabilir ve görevlerini veya işleyişlerini belirler.
5.6. Gizlilik
Divanda yapılan çalışmalar gizlidir ve bu çalışmada yer alanlar gizliliğe saygı göstermek zorundadırlar. Genellikle Divan toplantılarına, Komitelere ve Divan Sekretarya ’sına sunulmuş belgeleri görmeye yetkili kişilerin uyması gereken kurallardır.
5.7. Tahkim Kurallarının Değiştirilmesi
Divan’ın kuralları değiştirmede yapacağı faaliyetlere başlamadan önce MTO Yönetim Kurulu’na sunulmadan Tahkim Komisyonu’na sunulur. Ancak yapılan değişiklikler ile Tahkim Komisyonu’na gönderilmesi gerekmez.
6. Tahkimin Uluslararası Niteliğinin Etkileri
Uluslararası tahkimde taraflardan veya hakemlerden birisi için yabancı ülke ve yabancı bir hukuk bulunmalıdır. Sonuç olarak tarafların anlaşmazlıklarında yer alan hukuki etkili olarak değerlendirme kapasiteleri etkilenmektedir. Bu birkaç sorunu beraberinde getirmektedir.
Taraflardan biri için yabancı bir ülke ve hukuk sistemi uluslararası tahkimin temel özelliğidir. Ancak taraflar arasında anlaşmazlıkları sonucunda iyi bir hazırlık yapan taraf kendisi için avantajlı olduğu hukuk sistemini karşı tarafa kabul ettirmektedir. Bu sayede muhtemelen kendi faydasına erişebilmektedir. Uluslararası bir tahkim anlaşması düzenlerken taraflar birkaç unsura dikkat etmelidirler.
7. Tahkim Sözleşmesi
Tahkim sözleşmesi yazılı olarak yapılır. BU sebeple taraflara iki imkân tanınmıştır. Taraflar imzalayacakları sözleşmeye tahkim şartı koyarak sözleşmeden kaynaklanacak uyuşmazlıkları tahkim yoluyla çözmeyi öngörebilirler. Müstakil bir tahkim sözleşmesi de yaparak ileride bütün uyuşmazlıkları bu yolla çözmeyi kararlaştırabilirler.
Tahkim sözleşmelerinde yazılı olma şartı geçerlidir. Yazılı olmayan tahkim sözleşmeleri geçersiz sayılmaktadır. Tahkim sözleşmesini iki şekilde yapmak mümkündür;
Müstakil bir sözleşme: iki taraf veya taraflar doğmuş olan uyuşmazlığı tahkim yolu ile çözümleyebilirler bunun için ayrı bir sözleşme yapabilirler.
Tahkim şartı: Taraflar aralarında yaptıkları sözleşmeye ve bu sözleşmeden doğabilecek uyuşmazlıkları tahkim yolu ile çözüleceği şartı koyabilirler. Tabi bu sözleşmede tahkim sadece uyuşmazlık durumunda etkili olup sözleşmenin yalnız başına konusu olmamıştır. Günümüzde ise müstakil tahkim sözleşmeleri az kullanılırken genellikle tahkim şartına rastlanmaktadır.
8. Türk Hukukunda Uluslararası Ticari Tahkim
Türk hukukunda tahkim kurumu ile ilgili ilk düzenleme 18.06.1927 tarihli ve 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda (HUMK) yer almaktaydı. HUMK m.516-536 arasında yer alan hükümlerin temel amacı iç tahkimi düzenlemekti.
Ancak o yıllarda milletlerarası tahkim konusunda iç hukukumuzda başka bir düzenleme olmadığı için, tahkim sözleşmelerinde herhangi bir uluslararası düzenlemeye gönderme yapılmadığı her durumda, iç tahkime ilişkin söz konusu HUMK hükümleri kıyasen uygulanmaktaydı. İç tahkime ilişkin hükümlerin milletlerarası tahkim konusundaki ihtiyacı tam olarak karşılayamaması sonucunda bu konuda yeni bir düzenleme yapılmasına ilişkin çalışmalar başlamış ve sonuç itibariyle 21.06.2001 tarihli ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (MTK) yürürlüğe girmiştir. Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) ve Tahkim Divanı.