Tarihte Kurulan 16 Büyük Türk Devleti Asya Hun İmparatorluğu’ndan başlayıp Osmanlı Devleti’ne kadar süre gelen bir süreçtir veya tarihtir.
Asya Hun İmparatorluğu
Asya Hun Devleti’nin kurucusu Teoman’dır. Başkenti Ötüken şehridir. Döneminin en önemli hükümdarı ise Mete Han’dır. Asya Hun Devleti bir zaman sonra ikiye bölünmüştür. Hun ise kelime manası olarak insan veya koyun anlamına gelmektedir.
Batı Hun İmparatorluğu
Batı Hun İmparatorluğu’nun kurucusu Çiçi’dir. İleriki zamanlarda asimile olmuş ve Çin tarafından işgal edilmiştir.
Avrupa Hun İmparatorluğu (374-469)
Avrupa hun devletinin kurucusu Balamir’dir. Asya Hun Devleti’nden ayrılıp kuzeye göç etmelerinden dolayı kavimler göçünü (375) başlatmışlardır. Uldız zamanında Anadolu’ya ilk defa ayak basılmıştır. Devletin en parlak dönemini Atilla yaşatmıştır. Doğru roma üzerine düzenlediği seferlerden dolayı Tanrının kamçısı ve Cesur Kavimlerin Efendisi unvanları verilmiştir.
Akhunlar (367-557)
Akhunlar, Afganistan’da kurulan ilk Türk devletidir.
Göktürkler (552-659)
Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Kurucusu Bumin Kağan’dır. Merkezini Ötüken’e kurmuştur. Bumin Kağan İl Kağan ünvanı ile tahta çıkmıştır. En parlak zamanını Mukan Kağan zamanında yaşamışlardır. Uygarlıklarına Çin son vermiştir.
Uygurlar (744-840)
Öncelikle Uygur isminin anlamı akraba ve müttefik anlamını çağrıştırmaktadır. Çin kaynaklarında ise şahin gibi dolaşan, hücum eden anlamı vardır. Merkezi Karabalasagun olup, kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
Bögü kağan zamanında ise Manihaizm dinini kabul ettiler ve ona göre yaşam tarzlarını değiştirdiler. özellikle hayvansal gıdaların yenilmesinin yasaklanmasıyla savaşçılık özelliklerini kaybettiler ve böylece yerleşik yaşamın ilk temellerini sulama kanalları ve şehirler kurarak attılar.
Uygurlar Türk tarihinde ilk defa kütüphane kurup, ilk kez örgün eğitim kurumları oluşturmuşlardır.
Karahanlılar (840-1212)
Orta Asya’da kurulan ve merkezi Balasagun olan ilk Müslüman Türk devletidir. Yöneticisi ve halkı Türklerden oluşup, Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Resmi dilleri Türkçedir ve Ribat adında kervansaraylar inşa etmişlerdir.
Gazneniler (963-1187)
Gaznelilerin kurucusu Alp Tegin’dir. En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. Gazneli Mahmut zamanın halifesinden Zamanın Yeganesi, Alemin Aslanı ve Sultanı unvanını almıştır. En önemlisi ise dünya tarihinde Sultan unvanını kullanan ilk hükümdardır.
Timur Devleti (1369-1507)
Timur’un kendisi Türk olup, yönettiği halk Moğol halkıdır. Timur Türk tarihine iki önemli zarar vermiştir. Bu zararlar; 1402 Ankara Savaşı ve Altınorda devletinin parçalanmasını sağlayarak Rusların güçlenmesini sağlamaktır.
Avarlar (619-626)
Avarlar Bayan Han tarafından kurulmuştur. Avarlar Orta Asya’da devlet kurdukları gibi Avrupa’da da devlet kurmuşlardır. Köktürk kaynaklarında Apar olarak isimlendirilirken, Çin kaynaklarında Juan-Juan olarak isimlendirilmişlerdir.
Hazarlar (630-928)
Hazarlar Museviliği ilk kabul eden ve tek olan devlettir. Kürk yolu ile zenginleşmişlerdir. Hazar kelime manası olarak barış ve güven anlamı taşımaktadır. İlk paralı askerlik yani ücretli asker alan ilk Türk devleti olmuştur. Yaşadıkları döneme ise Hazar Barış Çağı denmektedir.
Altınorda Devleti (1242-1502)
Altınorda Devleti Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur ve Timur tarafından saldırı alması sonucu parçalanmış ve Rusya tarafından işgal edilmiştir.
Babür Devleti (1526-1858)
Babür imparatorluğu Hindistan’da kurulmuştur. kurucusu Babür Şah’tır. 1858 yılında İngiltere tarafından yıkılmıştır. Babül Şah hayatını Vekayi eserinde toplamıştır.
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Büyük Selçuklu Devleti 1040 Dandanakan Savaşı sonucu İran’da kurulmuştur. Resmi dilleri Farsçadır. Parlak dönemini Sultan Melikşah döneminde yaşamıştır. 1071 yılında Malazgirt savaşını kazanıp Türklere Anadolu’nun kapısını açmıştır. Tarihte bu savaşa Yurtaçan Savaşı denmektedir. Sultan Sencer’in ölümüyle devlet yıkılmıştır.
Harezmşahlar Devleti (1097-1231)
Harezmşahlar, Büyük Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra kendilerini bu devletin devamı olarak nitelendirmişler veya görmüşlerdir. İlhanlılar tarafından yıkılmıştır. 1230 yılında Yassıçemen savaşını Anadolu Selçuklu Devletine karşı kaybetmiştir. En önemlisi ise Cengiz Han Harezmşahlara Otrar Faciası’nı yaşatmıştır.
Osmanlı Devleti
Tarihte Kurulan 16 Büyük Türk Devleti sonuncusu Osmanlı Devletidir. Osmanlı Devleti Osman Bey tarafından Söğüt-Domaniç’te kurulmuştur. Uzun yıllar süren saltanatını 1 Kasım 1922 yılına yani Saltanatın kaldırılmasına kadar sürdürmüştür. Devlet yıkılıp yerine yeni bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur.
