Zeytin, muhtemelen yaklaşık 6.000 yıl önce Akdeniz havzasında ilk keşfedildi. Zeytinyağı, acı meyveyi evcilleştirilmesine neden olacak kadar cazip hale getiren birkaç özellikten biri olduğu düşünülmektedir.
Bununla birlikte, zeytinyağı üretimi, diğer bir deyişle yağın zeytinlerden kasıtlı olarak preslenmesi M.Ö. 2500’den önce belgelendirilmiştir.
Zeytinyağı, lamba yakıt, ilaç merhemi ve kraliyet, savaşçı ve diğerlerine anıt yapmak için yapılan ritüeller de dahil olmak üzere çeşitli amaçlarla kullanıldı.
Birçok Akdeniz merkezli dinlerde kullanılan “mesih” terimi, “zeytinyağına dayalı bir törene atıfta bulunarak” belki de “anointed one” anlamına gelir. Zeytinyağıyla pişirme, orijinal evcilleştiricilere bir amaç olmayabilir, ancak en azından M.Ö. 5. – 4. yüzyılda Plato tarafından tanımlandığı gibi başladı.
Zeytinyağı Yapımı
Zeytinyağının yağın çıkarılması için birkaç aşamalı ezme ve durulama işlemine tabi tutulması (ve halen devam etmesi). Zeytinler elle veya ağaçlardan meyveleri yenerek hasat edildi. Zeytinler daha sonra çukurları çıkarmak için yıkandı ve ezildi.
Kalan kağıt hamuru dokuma torbalara veya sepetlere yerleştirildi; sepetlere kendileri basıldı. Kalan herhangi bir yağı yıkamak için preslenen torbaların üzerine sıcak su dökülür ve kağıt hamurunun paçaları yıkanır.
Preslenmiş poşetlerden gelen sıvı, petrolün çökelmesi için ayrılan bir rezervuara çekildi.
Ardından, yağ elden veya bir pota dökülüp kapatılarak yağ çıkarıldı; rezervuar tankının tabanında tıkalı bir delik açılarak; veya rezervuarın üstündeki bir kanaldan suyun boşaltılmasına izin vererek. Soğuk havalarda, ayırma işlemini hızlandırmak için biraz tuz ilave edildi.
Petrol ayrıldıktan sonra, yağ bu amaç için yapılmış kaplara tekrar koyulmaya bırakıldı ve daha sonra tekrar ayrıldı.
Zeytinyağı Makineleri
Yağ üretimi ile ilgili arkeolojik alanlarda bulunan eserler arasında öğütme taşları, dekantasyon havzaları ve zeytin bitkisel kalıntılarıyla birlikte seri üretilen amforalar gibi saklama kapları bulunur.
Freskler ve antik papyri biçimindeki tarihsel dokümantasyon, Akdeniz Bronz Çağı boyunca bulunan sitelerde de bulunmuştur; üretim teknikleri ve zeytinyağı kullanımı, Pliny the Elder ve Vitruvius’un klasik el yazmalarında kaydedilmiştir.
Akdeniz Romalıları ve Rumlar tarafından presleme sürecini mekanize etmek için çeşitli zeytin baskı makineleri tasarlanmış ve çeşitli şekilde trapetum, mola molearia, canallis ve solea, torcular, öncül ve tudikula denmiştir.
Bu makinelerin hepsi birbirine benzemekte ve sepet üzerindeki baskıyı arttırmak, mümkün olduğunca çok yağ çıkarmak için kaldıraçlar ve karşı ağırlık kullandı. Geleneksel presler, bir ton zeytten yaklaşık 200 litre yağ ve 450 litre amur üretebilir.
Zeytinyağı Yan Ürünleri
Öğütme işleminden kalan suya Latince amurca, acı tadında, kokulu, sıvı bir kalıntı olan Yunanca’da amorge adı verilir.
Bu sıvı, çökme teknelerinde merkezi bir depresyondan toplandı. Acı bir tada ve daha da kötü kokusu olan Amurca çöreklerle birlikte atıldı.
O zaman ve bugün, amurca yüksek bir mineral tuzu, düşük pH ve fenol varlığı ile ciddi bir kirleticidir. Bununla birlikte, Roma döneminde çeşitli kullanımları olduğu söyleniyordu.
Yüzeylere yayıldığında, amurca sert bir yüzey oluşturur; haşlanırken akslar, kemerler, ayakkabılar ve derilerin yağlanması için kullanılabilir.
Hayvanlar tarafından yenilebilir ve hayvancılıkta yetersiz beslenmeyi tedavi etmek için kullanılır. Yaralar, ülserler, damlalıklar, erizipelalar, gut ve çoban köpeği tedavisi için reçete edildi.
Bazı eski metinlere göre, amurca böcekleri, yabani otları ve hatta volleri bastıran gübre veya pestisit olarak ılımlı miktarlarda kullanıldı. Amurca sıva yapımında, özellikle sertleştirilen ve çamur ve zararlıları muhafaza eden zemin katlarına uygulandı.
Aynı zamanda zeytin kavanozlarını kapatmak, odun yanmasını iyileştirmek ve çamaşırlara ilave etmek için giysilerin güvelirlerden korunmasına yardımcı olabilirdi.
Zeytinyağında Sanayileşme
Romalılar, M.Ö. 200 ile MS 200 arasında başlayan zeytinyağı üretiminde önemli bir artış meydana getirmekle yükümlüdürler.
Türkiye’de Hendek Kale, Tunus’taki Byzacena ve Libya’daki Tripolitania gibi bölgelerde zeytinyağı üretimi yarı endüstriyel hale gelmiştir; burada 750 ayrı zeytinyağı üretim sahaları tespit edilmiştir.
Roma döneminde zetinyağı üretiminin tahmini, yılda 30 milyon litreye (8 milyon galon), Trablus’ta ise, Byzacena’da 40 milyon litreye (10.5 milyon galon) üretildi. Plutarch, Sezar’ın Tripolitania sakinlerini M.Ö. 46’da 1 milyon litre (250.000 gal) bir haraç vermeye zorladığını bildirdi.
İspanya’daki Andalusia Guadalquivir vadisinde yıllık ve birincil verimin 20 ila 100 milyon lir (5-26 milyon galon) olduğu tahmin edilen yağlar da MS’nin birinci ve ikinci yüzyıllarından bildirilmektedir.
Monte Testaccio’daki arkeolojik araştırmalar Roma’nın 260 yıl boyunca yaklaşık 6,5 milyar litre zeytinyağı ithal ettiğini gösteren kanıtları buldu.
Değerli Okurlarımız;
Zeytinyağı hakkında sizleri bilgilendirdiğimize inanıyoruz. Bunlar dışında; Zeytin ağacı, Zeytin çeşitleri, Zeytin baharatı, Zeytin dalı, Zeytin ezmesi, Zeytin fabrikaları, Zeytin hangi ilde yetişir, Zeytin olgunlaştırma, Zeytin posası, Zeytin sütü, Zeytin üreten ülkeler, Zeytin üretim teknolojisi, Zeytin ihracatı başlıkları hakkında bilgi almak için Google’da arama yapabilirsiniz.
