Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sanayileşme
Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sanayileşme Politikaları, 9 Nisan 1924 tarihinde çıkarılan bir yasa ile ihracata dönük sanayilerin kullandıkları ithal hammaddeleri gümrük vergisinden muaf tutulmuş. 1924 yılında Türkiye İş Bankası, 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuş, 1929 yılında da etkili bir gümrük korumacılığı başlatılmıştır. Aslında cumhuriyet dönemini ikiye de ayırabiliriz. Cumhuriyetin ilanından sonra 1923 dünya ekonomik sıkışmaya girdiği zaman bir diğeri de 1929-1939 yılları arasındaki devlet merkezli sanayileşmedir.
Bu dönemde devletten ziyade özel kişilerin veya kurumların sanayi alanında faaliyet göstermesi beklenmektedir ve desteklenmiştir. 1923’te toplanan İktisat Kongresi’nde daha sonrasında Türkiye’nin sanayileşmesine dair kararlar alınmıştır. 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu ile özel yatırımcıya devlet desteği sağlanmıştır. Yatırımcılara vergi muafiyeti, devlet arazilerinde yararlanma tarzı özellikler de sunulmuştur.
Genellikle yapılan çalışmalar imalat sanayisinin gelişmesinde etkilidir. 1932 yılında İnhisarlar Umum Müdürlüğü isimli devlet tekeli kuruluncaya kadar, Türkiye’de tütün, ispirtolu içkiler, tuz, barut ve patlayıcı maddelere ilişkin tekeller ayrı kuruluşlarca yürütülmüştür. Osmanlı Devleti’nde tütün, içki ve tuz tekelleri, Osmanlıların dış borçlarına karşılık yabancı özel kişilerin imtiyazına verilmiş ve daha sonra Düyunu Umumiye İdaresi oluşturularak bu İdare’nin imtiyazına bırakılmıştı.
17 Şubat 1925 tarihinde tarımda Aşar Vergisi Birinci İktisat Kongresi’nin önerileri doğrultusunda kaldırılınca, devlet büyük gelir kaybına uğradı. Çünkü devlet gelirlerinin %25’lik kısmı devlete gidiyordu. 1927 yılında ise ilk defa sanayi sayımı yapılmıştır. Sayım sadece bir bölgede değil tüm ülkeyi kapsayacak şekilde yapılmıştır. Sonuçlar ise n %65’i tarım ve sanayi sektöründen kaynaklanmaktadır.
Sınai üretimin %44’ü gıda, %29’u ise dokuma ve giyim sanayisinde olmuş, ithalatın %90’ı sanayi ürünlerinden meydana gelmiştir. Bunun %70’i tüketim, %30’da ara ve yatırım maddeleridir. Hükümet sanayi alanında gelişirken tarım alanında ihmal etmemişlerdir. Çünkü saniyenin gelişmesinde tarımın etkisi çoktur. Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sanayileşme Politikaları şöyledir.
Devletçi Sanayileşme Yılları
Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sanayileşmeye Yönelik Politikalar, Cumhuriyetin 10 yılında özel liberal ekonomi politikası izlenmiştir. Ve sanayi sektörünün gelişmesi adına yenilikler yapılmış ve kararlar alınmıştır. Kamu, piyasa ekonomisinin çalışması için gerekli olan kurumsal ve yasal düzenlemeleri yapıp demiryolu gibi önemli altyapı projelerinin gerçekleştirilmesini sağlamıştır. Fakat o zamanki ekonomik yetersizlik, işçi azlığı, sermaye azlığı vb. faktörlerden dolayı yine geride kalmıştır. Bu nedenlerden devletin ilk hedefi planlı sanayi gelişmesidir.
Atatürk’ün yaptığı konuşmalarda devletçilik ilkesine değinip o dönemin başkanı İsmet İnönü 30 Ağustos 1930 tarihinde Kayseri-Sivas demiryolunu işletmeye açarken yaptığı konuşmada mutedil devletçilik olarak açıklamıştır. Devletçilik o dönemdeki ülke ihtiyaçlarından doğmuş ve sanayileşmek için zorunlu politika haline gelmiştir. Bu politikayı izlerken tabi ki dış ülkelerin faktörüde vardır yani o zamanlarda merkezi planlı ekonomisi olan Sovyetler birliği dünyada olan ekonomik krizi basit atlatmıştır.
Başkan Franklin D. Roosevelt’in 1933 yılında çıkardığı Tennessee Vadisi Kurumu’nun kurulmasına ilişkin yasa ile gelişmiş kapitalist ülkelerde ilk defa bölge planlaması uygulamasını başlatmıştır. O dönemlerde Adolf hitler de bu yasayı 4 yıl kullanarak işsizliğe çözüm bulmuşlardır. Aslında o dönemde devletçilik anlayışı sadece ülke ihtiyaçlarından ortaya çıkmıştır. Devlet özel kesimin tek başına yeterli olmaması ile bazı yatırımlar yapmaya karar vermiştir. Hem kamu hem de özel kesim uyum içinde beraber iş birliği yapmaya karar vermiştir. Yalnız kamu alanı sanayi alanında yoğunlaşmıştır. Yani devletçilik sanayi politikası olarak kullanılarak ön ayak olmuştur.
Birinci beş yıllık kalkınma planı 17 Nisan 1934 tarihinde yürürlüğe konmuş ve 1934-1938 yılları arasında uygulanmıştır. Bu planın amacı ise, ithal en tüketim mallarının ikamesini açıklamaktır.
- Bu plan çerçevesinde 20 ‘ye yakın fabrika kurulmuştur.
- Türkiye Cumhuriyeti büyük bir adımla Sümerbank’ı ve Etibank’ı kurmuştur.
- Yapılacak olan sanayi tesislerinin teknik bakımından ve ekonomik alanda yetiştirilecek personeller alınmıştır.
Bu plan halen daha devam ederken ikinci beş yıllık kalkınma planı için kongreler düzenlenmiştir ve değişiklikler yaparak 4 yıl daha olacak şekilde ayarlanmıştır. Lakin 2. Dünya savaşından birkaç ay önce iktisadi savunma planı yapıldı çünkü ülkenin herhangi bir savaşa girmesi durumunda bu planlarda yeniden düzenlemeler yapılması dolayısıyla uygulanmamıştır.
İkinci kalkınma planı daha geniş tutularak tüketim mallarından ziyade yatırım ve ara mallarına öncelik vermişlerdir.
- Plan çerçevesinde kurulacak olan 100’e yakın fabrikanın bir kısmı sonraki dönemlerde uygulamaya konulması kararı alınmıştır.
- Arzda yaşanan daralma sonucunda spekülasyon ve stokçuluk artarak bazı kesimlere oldukça gelir getirmiştir.
- Olumsuzlukları gidermek için devlet Milli Müdafaa Kanununu meclise sunarak yürürlüğe sokmuştur.
- Yasanın içeriği sanayi kuruluşlarının neyi ne kadar üreteceklerini belirlemektir.
O dönemin başkanının vefatıyla yerine gelen başkan arzda daralma olması sebebiyle stokçuluk ve spekülasyon yapanlardan arlık Vergisi Kanununu çıkararak vergi almak istemiştir. Aslında bu vergi çoğunlukla Gayri Müslim kesimden alınmıştır. Cumhuriyetin ilk on yılı içinde gerçekleşen sanayi alanından elde edilen gelirler yani GSMH içerisinde %10 seyretmiştir. Türkiye cari gelirin altında kalarak GSMH da azalma olmuştur. Bu azalma büyük buhran ile tarımsal alanda da iklimin kötü şartları etkili olmuştur.
